Sinds de commotie rondom The Voice en Ajax staat grensoverschrijdend gedrag hoog op de agenda van organisaties. Maar werknemers die te maken krijgen met gedrag dat niet deugt, kunnen al veel langer bij vertrouwenspersonen terecht. Cor van Duinhoven, de ‘grand old man’ van het vakgebied, vertelt erover. “Mensen moeten weten dat ze niet alleen staan.”

Van Duinhoven: Levenservaring gewenst, intervisie belangrijk

In zijn werk neemt hij de bagage mee die hij vóór die tijd opdeed, onder andere als directeur P&O bij een onderdeel van de Randstadgroep. Want al hoef je in jaren niet oud te zijn om vertrouwenspersoon te zijn, levenservaring is wel gewenst.

“Het is prettig om terug te kunnen vallen op je eigen kennis, ervaring en knowhow. Daarnaast hoef je je nooit te schamen, hoe ervaren je ook bent, om een andere vertrouwenspersoon te bellen om mee te denken bij een ingewikkeld vraagstuk. Intervisie is zo belangrijk, dus laat je trots varen. Het is een eenzaam beroep, maar je hoeft het niet alleen te doen.”

Trieste reden voor grote interesse in vakgebied

Zijn vak is hot momenteel. “Mijn vrouw zei vanochtend: ‘Ik hoop niet dat het hele gesprek over The Voice en Ajax gaat.’ Maar door de actualiteit hebben vertrouwenspersonen het wel druk. Veel bedrijven willen nu, naast een intern vertrouwenspersoon, ook een extern vertrouwenspersoon. Ze willen opleidingen voor hun vertrouwenspersonen, ze willen hun beleid of klachtenregeling laten toetsen of de informatie op websites actualiseren. Die interesse is niet verkeerd, maar de reden is wel triest.”

Cor van Duinhoven geniet van zijn werk. “Een leuk vak is het natuurlijk niet. Mensen bellen nooit met blij nieuws, er is altijd ellende. Maar wat ik er leuk aan vind, is dat ik mensen op weg kan helpen. Vaak zien zij zelf maar twee oplossingen: zich ziekmelden of de baas ondersteboven rijden. Maar er zijn soms wel acht andere mogelijkheden om een oplossing te bereiken.”

Vertrouwenspersoon (nog niet) bij wet verplicht

Van Duinhoven heeft zijn vak zien veranderen in de loop van de tijd. Het is professioneler geworden, zegt hij. “Tegenwoordig hebben we meerdaagse opleidingen, met acteurs, gesprektechnieken en onderzoeksvaardigheden. Je kunt diploma’s halen en gecertificeerd worden. En organisaties hebben goed beleid.”

Toch zijn er nog steeds organisaties zónder vertrouwenspersoon, want nergens in de wet staat dat die verplicht is. Van Duinhoven: “In artikel 3 van de Arbowet staat alleen dat een werkgever heel goed voor zijn mensen moet zorgen. Dat hij een RI&E moet hebben en dat er PSA-beleid moet zijn: beleid voor psychosociale arbeidsbelasting. Daarbij horen (seksuele) intimidatie, pesten, agressie, geweld, discriminatie en werkdruk.”

“Maar de jurisprudentie schrijft wél voor dat er een vertrouwenspersoon is. Want bij straf- en ontslagzaken krijgt de klager altijd gelijk als een organisatie geen beleid en klachtenregeling heeft, geen voorlichting geeft over PSA en geen vertrouwenspersoon heeft. Er ligt nu gelukkig ook een wetsvoorstel om een vertrouwenspersoon verplicht te stellen voor elke organisatie.”

Eerst luisteren, pas daarna komen de adviezen

Luisteren is de belangrijkste vaardigheid van een vertrouwenspersoon, zegt Cor van Duinhoven. “Je laat mensen hun verhaal vertellen zonder oordeel en zonder ze in de reden te vallen. Ze kunnen hun verhaal kwijt, huilen en tieren op hun baas zonder dat dit gevolgen heeft. Pas daarna kijk je, samen met de cliënt, naar de mogelijkheden en opties. Pas dan ook kom je toe aan het geven van adviezen. De menukaart, noem ik dat.”

“Zíj mogen vervolgens kiezen wat ze gaan doen: gaan ze naar HR, naar de baas, naar de baas van de baas, dienen ze een klacht in? Of houden ze misschien toch liever hun mond? Veel mensen zijn blij dat ze hun verhaal verteld hebben en willen er verder niks meer over horen. Ze gaan liever op zoek naar een andere baan. En dat mag ook. Als mensen erg boos zijn op hun baas of de organisatie, is het misschien een beter idee als ze daar niet blijven werken. Er zijn zoveel leuke banen! Vaak is dat wel een eyeopener, en het kan ook een oplossing zijn.”

Vertrouwenspersoon is geen probleemeigenaar

Als het nodig is, begeleidt een vertrouwenspersoon de cliënt bij het doen van aangifte, het indienen van een klacht of bij een (hoor)zitting. “We kunnen meegaan en de cliënt bijstaan, maar we nemen zijn rol niet over. We zijn geen probleemeigenaar.” Een maatschappelijk werker is hij niet, benadrukt Van Duinhoven. “Een bedrijfsmaatschappelijk werker komt in actie om zaken binnen een organisatie op te lossen. Dat doe ik niet. Ik kan melders bijstaan en ik ben daarbij partijdig, maar zíj voeren het woord.”

De vertrouwenspersoon is verder onbevooroordeeld. “Dat wil niet zeggen dat ik me nooit verbaas over wat er gebeurt in een organisatie”, zegt Van Duinhoven. “Het is niet overal The Voice. De meeste gesprekken gaan helemaal niet over seksuele intimidatie, maar over beoordelingen, arbeidsconflicten, privéproblemen en werkdruk. Maar in elke organisatie gebeuren wel dingen die niet deugen. Gelukkig kan ik dit aankaarten bij de opdrachtgever, de raad van bestuur, de CEO of de or.”

Nadeel: altijd maar één kant van het verhaal

Het nadeel van zijn vak, zegt Van Duinhoven, is dat hij altijd maar één kant van het verhaal hoort. “Als we bij een klachtencommissie zitten, krijg ik pas het hele verhaal. Dan zie ik dat mensen soms zelf ook een rol hebben in een conflict. Dat ze bijvoorbeeld eerst een relatie hadden met de persoon door wie zij zich nu geïntimideerd voelen.”

In de gezondheidszorg komt grensoverschrijdend gedrag naar verhouding veel vaker voor dan in andere sectoren, weet Van Duinhoven. Doordat mensen vaak fysiek contact hebben, bijvoorbeeld. “En ook doordat artsen vaak niet vaardig zijn in het praten met mensen. In een operatiekamer heerst hectiek en komt het eropaan. Dan letten mensen niet op hun woorden. Een nieuwe collega met een andere werkwijze in een klein thuiszorgteam kan ook voor ‘problemen’ zorgen. Vooral als de andere collega’s gedrag vertonen dat misschien niet strafbaar is, maar wel principieel onjuist.”

Vervelende appjes, foto’s of mailtjes? Bewijs!Mensen die een andere seksuele geaardheid hebben, moeten het in alle sectoren ontgelden. Net als mensen die stotteren, een accent hebben of er een vreemde hobby op nahouden. Van Duinhoven: “De baas doet soms zelf mee, dat is ook een probleem. Net als het feit dat omstanders niets durven te zeggen.”

“Zo werd een cliënt tijdens de vrijdagmiddagborrel altijd vastgebonden omdat de afdeling liever borrelde zonder hem. Een collega had dat gefilmd, dat was later bewijs in de rechtszaak. Maar bewijs is er niet altijd. Dus krijg je vervelende appjes, foto’s of mailtjes? Bewaar ze, want ze kunnen van pas komen.”

Stap naar vertrouwenspersoon is eigen keuze

Van Duinhoven onderneemt nooit zelf actie om in contact te komen met medewerkers die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. “HR, een leidinggevende, een bedrijfsarts of een collega kunnen iemand wel op mijn spoor zetten, maar het is iemands eigen keuze om bij mij aan te kloppen. Wel zorg ik ervoor dat het bekend is in een organisatie dat ik er ben. Ik houd praatjes voor nieuwe medewerkers en maak een jaarverslag voor directie en or.”

“Daarnaast controleer ik of mijn gegevens op intranet staan, of mensen mij ook echt kunnen vinden onder ‘vertrouwenspersoon’. En waar ze terechtkomen als ze op ‘pesten’ zoeken. Er bestaan goede animatiefilms over vertrouwenspersonen, die ik organisaties aanreik voor hun websites. Ondernemingsraden adviseer ik daarnaast over de vragen voor de medewerkerstevredenheidsonderzoeken. Vráág gewoon of mensen vriendjespolitiek ervaren, of pesten of discriminatie.”

Nauwe samenwerking met arboprofessionals

De vertrouwenspersoon werkt in een organisatie nauw samen met de arboprofessionals. “Vaak spreken we elkaar op reguliere basis en we brengen ieder afzonderlijk een jaarverslag uit. In individuele gevallen kunnen we ook samen optrekken om iemand te helpen. We weten elkaar te vinden als dat nodig is”, zegt Van Duinhoven.

“Als je wilt weten of er een angstcultuur is, is de vertrouwenspersoon niet de enige die daar iets over kan zeggen. Ook de bedrijfsarts, de preventiemedewerker, de integriteitsexpert en de bedrijfsmaatschappelijk werker hebben daar zicht op. Als directie of ondernemingsraad moet je al deze professionals ‘aftappen’ om de juiste informatie te krijgen.”

De arboprofessionals staan bovendien dichter bij de werkvloer, stelt hij. “Ik kan als externe heel goed vertellen wat er beter kan. Maar als het gaat om het veranderen van beleid, moet je bij hen zijn.”

Tips tegen grensoverschrijdend gedrag

Grensoverschrijdend gedrag voorkomen? Doe als organisatie je voordeel met deze tips van Cor van Duinhoven.

1. Ga serieus om met het onderwerp. Maak beleid, zodat iedereen weet wat wel en niet mag in de organisatie.
2. Zorg voor een goede klachtenprocedure.
3. Maak integriteitsbeleid, inclusief een klokkenluidersregeling.
4. Zorg voor goede voorlichting via intranet, posters en prikborden, zodat medewerkers weten bij wie ze terecht kunnen.
5. Vier de successen. Daarmee bouw je aan de onderlinge relaties en voorkom je ongewenst gedrag

Bron: Arbo, d.d. 10 maart 2021