Jolanda werkt als onderzoeker aan de universiteit. Over haar onderwerpen wordt (soms) ook in het publieke debat gesproken. In dit artikel vertelt ze over haar ervaringen met online haatspraak. De ervaringen van slachtoffers horen we namelijk maar weinig, terwijl online grensoverschrijdend gedrag ernstige gevolgen kan hebben voor slachtoffers. Daarom geven we ook tips voor sociaal professionals: hoe kun je slachtoffers van online haatspraak helpen?

Jolanda mengt zich niet heel actief in het online publieke debat. Wanneer ze dit wel doet, is dit voornamelijk via LinkedIn. Soms ook via ‘X’, op dit platform delen veel wetenschappers namelijk hun publicaties. Daarom heeft ze op ‘X’ een openbaar account. Haar andere socialemedia-accounts houdt Jolanda privé.

Op een woensdag zou Jolanda een boek presenteren over haar onderzoek. Twee dagen voor de presentatie werd Jolanda tot haar blijdschap geïnterviewd op tv over haar nieuwe boek. Het interview ging goed en het mediaplatform deelde een kort filmpje hiervan op ‘X’. In eerste instantie kreeg Jolanda een aantal inhoudelijke opmerkingen waar ze op reageerde. Maar al snel veranderde de situatie toen een gebruiker met veel volgers het bericht deelde. De reacties namen explosief toe, en de toon sloeg om: van inhoudelijke kritiek naar persoonlijke aanvallen. De opmerkingen waren niet gericht op haar werk, maar op haar als persoon - haar positie als vrouw en haar accent. Een voorbeeld van een reactie was: ‘hoe heeft zij haar diploma bij elkaar gepijpt’. Op zulke berichten was het voor Jolanda moeilijk om te reageren. Het voelde voor Jolanda alsof ze werd ondermijnd. Het ging niet om haar kwaliteiten en positie, maar ze werd aangevallen om wie ze was, waarbij haar vrouw-zijn steeds werd benadrukt.

Negatieve gevolgen van online vrouwonvriendelijke haatspraak 

Jolanda vindt het zorgwekkend dat ze heeft gemerkt hoeveel invloed onbekende vreemden online op haar hebben. De reacties hadden een sterke impact op haar, omdat ze zo op haar persoon gericht waren. Daardoor was het ook lastig om het los te laten. Door de negatieve reacties raakte Jolanda onzeker en werd ze angstig. Die dag zelf en de dag erna kwam ze dan ook niet buiten. Op woensdag moest ze wel, vanwege haar boekpresentatie. Ondanks dat ze wist dat de reacties online waren, vooral anoniem, had ze toch het gevoel dat iedereen wist wat er over haar werd gezegd en voelde ze zich voortdurend bekeken: 'Ik had echt zoiets van: ik verstop me onder een deken en kom niet meer buiten. Zoiets heb ik nog nooit meegemaakt. Dat gebeurt niet in het dagelijks leven op die manier. Het was echt keihard pesten, echt door honderd mensen ofzo tegelijk. Je hebt echt het gevoel dat je op straat wordt gepest. Wat dat betreft is het helemaal niet anders dan, of lijkt het net alsof het helemaal niet alleen maar digitaal is.’

Jolanda sloot zich op een gegeven moment af van ‘X’, omdat de reacties te pijnlijk werden om te lezen. Jolanda heeft daarna nooit meer op ‘X’ gekeken. Dat vindt ze wel lastig, want het voelt alsof daarmee de mensen die haar intimideerden hebben gewonnen. Ook op andere platforms zoals LinkedIn is ze na deze negatieve ervaring een stuk minder actief en uitgesproken. 

Ook ging Jolanda nadenken over hoe ze in de toekomst kon voorkomen dat dit haar nogmaals zou gebeuren. En zo begon ze aan zichzelf te twijfelen. Ze vroeg zich af of ze zelf dingen anders had kunnen doen. Jolanda kreeg spijt van haar mediaoptreden die tot deze negatieve reacties leidden. En nam het zichzelf kwalijk dat deze ervaring zo'n negatieve invloed op haar had. Ze vroeg zich zelfs af of ze niet moest veranderen van onderzoeksonderwerp: een onderwerp dat minder controversieel is en minder aandacht van het publieke debat ontvangt. 

Steun vanuit de omgeving

Op ‘X’ heeft Jolanda geen melding gedaan, ze had het gevoel dat dit toch nutteloos was. Dit dacht ze vooral omdat ze soortgelijke reacties richting anderen eerder voorbij heeft zien komen. Jolanda kon zich online niet verdedigen, dit gaf een machteloos gevoel. Eerst deelde Jolanda wat ze had meegemaakt ook niet met vrienden en familie, omdat ze niet wilde dat zij deze berichten te zien kregen, en omdat ze zich schaamde. 'Je schaamt je gewoon en je hebt echt het gevoel dat het je eigen schuld is', vertelt ze. Later durfde ze het wel met anderen te delen, en voelde ze zich gesteund: 'Als je het dan aan mensen vertelt, en zij reageren zo begripvol, dan heb je wel meer een gevoel van: dat was niet mijn schuld.’

Wat haar hielp was dat er enkele anderen waren die het voor haar opnamen online. Jolanda heeft ook ervaringsverhalen van anderen opgezocht. Ze was benieuwd hoe zij hiermee zijn omgegaan. Deze verhalen hielpen haar om duidelijk te krijgen dat deze negatieve reacties niet haar eigen schuld waren en ze voelde sociale steun. Ditzelfde gold toen ze deze ervaring uiteindelijk deelde met familie en omgeving. 

Cultuuromslag nodig 

Achteraf denkt Jolanda dat het mediaplatform waar ze het interview gaf haar beter had kunnen steunen. Er werd geen aandacht besteed aan mogelijke negatieve reacties of nazorg. Daarnaast zou ze graag een cultuuromslag zien, waarin mensen elkaar aanspreken bij (online) grensoverschrijdend gedrag. Ze hoopt dat reacties afgekeurd worden en er een feedbackcultuur ontstaat, waarbij mensen zich bewuster worden van waarom ze bepaalde opmerkingen plaatsen. 

Bron: Movisie, 29 april 2025