Nu de LVV een vakgroep kent voor vertrouwenspersonen die werkzaam in het onderwijs, wordt de maandelijkse LVV-nieuwsbrief uitgebreid met een serie columns rondom vertrouwenswerk in de onderwijssector.

Regelmatig benaderen oud-deelnemers aan de cursus Vertrouwenspersoon nieuwe stijl mij met praktijkvragen, zoals deze van een interne vertrouwenspersoon op een school voor voortgezet onderwijs:

Mijn collega-vertrouwenspersoon en ik zijn benaderd door verschillende collega’s [= docenten] met klachten over de communicatiestijl van onze schoolleider. Deze is op zijn zachtst gezegd weinig invoelend. ‘’Schofferen’’ en ‘’publiek aan de schandpaal nagelen’’ zijn termen die melders gebruiken.

Eerder zijn vergelijkbare meldingen bij ons binnengekomen. Omdat geen van de melders wilde overgaan tot een formele klacht, hebben wij als vertrouwenspersonen de schoolbestuurder geadviseerd om deze leidinggevende een ondersteuningstraject aan te bieden, op grond van de signalen die wij van verschillende kanten ontvingen.

Nu zijn er weer nieuwe meldingen over hetzelfde gedrag. Mogelijk heeft deze leidinggevende niet door hoe zijn woorden overkomen op zijn personeel. Maar melders geven aan beschadigd te zijn door deze manier van communiceren. Toch voelen de melders grote twijfel om dit bespreekbaar te maken. Hiervoor geven zij verschillende redenen: ze zijn jong, hebben nog weinig ervaring als docent, ze hebben geen vast contract, maar we horen melders ook zeggen: ‘’die man is nu eenmaal zo, die verandert niet’’.

Onze vragen aan jou:

-Is het aan ons als interne VP’s om de herhaalde signalen te melden bij de bestuurder? Ligt de bal daarna (weer) bij de bestuurder?

-Moeten de VP’s niet nog sterker een adviserende rol spelen?

-Heeft de VP een rol bij het gesprek tussen de bestuurder en de leidinggevende waar meldingen over zijn?

Bovenstaand voorbeeld noem ik in de cursus: een schouderaap. Een aap op je schouder is het overnemen van het probleem van een ander: een melder dropt een situatie, maar twijfelt over vervolgstappen of weigert deze te nemen. De vraag is: neemt de vertrouwenspersoon deze melding op de schouders.

In principe is de melder de probleem-eigenaar (who owns the monkey?) en de vertrouwenspersoon de procedure-deskundige. Dat betekent concreet dat de melder zelf actie onderneemt om zijn/haar melding ten goede te keren met begeleiding van de vertrouwenspersoon.

Er gaat m.i. dus een vraag vooraf aan de vragen die hierboven gesteld zijn:

-Hoe empoweren wij als vertrouwenspersonen de melders om zelf vervolgstappen te ondernemen. Bijvoorbeeld door de melder te vragen wat hij/zij zelf als oplossing ziet. Vervolgens kan de vertrouwenspersoon deze met de melder doorspreken. De vertrouwenspersoon biedt daarnaast natuurlijk begeleiding aan bij de stappen die de melder zet. Maar wat als de melders niets doen?

Dan kom ik bij genoemde vragen. De antwoorden zijn driemaal ‘ja’ en eenmaal ‘nee’. Om met de ‘nee’ te beginnen: De vertrouwenspersoon heeft naar mijn mening geen rol in een gesprek tussen de schoolbestuurder en de leidinggevende waar meldingen over zijn. De vertrouwenspersoon voedt uitsluitend de bestuurder met de ontvangen signalen, zonder de namen van de melders te noemen. Dit is conform lid 5 artikel 3 aanstelling en taken vertrouwenspersoon in de Modelklachtenregeling (1998)

indien de vertrouwenspersoon slechts aanwijzingen, doch geen concrete klachten bereikt, kan hij deze ter kennis brengen van […] het bevoegd gezag.

Een vertrouwenspersoon die van verschillende personen vergelijkbare meldingen krijgt over wangedrag van een personeelslid of leidinggevende, kan deze signalen inderdaad geanonimiseerd melden bij de schoolbestuurder. Met daarbij de kanttekening dat de vertrouwenspersoon hiertoe overgaat, omdat geen van de melders zélf vervolgstappen wil zetten bijvoorbeeld uit angst voor de eigen positie. De vertrouwenspersoon kan in het gesprek met de bestuurder adviserend optreden, zoals beschreven in lid 6 van artikel 3

De vertrouwenspersoon geeft gevraagd of ongevraagd advies over de door het bevoegd gezag te nemen besluit.

‘De bal’ ligt uiteindelijk bij het bevoegd gezag. Omdat bij het ontbreken van klagers, hoor en wederhoor niet mogelijk is, is hierbij zorgvuldigheid geboden. Wat kan de bestuurder doen? In de eerste plaats de leidinggevende (opnieuw) confronteren met de signalen. Hem uitnodigen om zijn communicatiestijl kritisch te bezien en hem coaching on the job aan te bieden. In de tweede plaats verdient ‘veiligheid om te melden’ aandacht van bestuurder en van andere leidinggevenden in de schoolorganisatie. Gezien de door de melders ervaren schroom.

Het Klachtrecht (1998) werkt optimaal als melders zelf hun verantwoordelijkheid durven nemen voor het uiten van hun klacht. Zij moeten er van op aan kunnen dat hun klacht serieus wordt genomen en dat hierop passende maatregelen volgen. In het onderwijs is vaak veel aandacht voor welbevinden van leerlingen, maar ook onderwijspersoneel heeft recht op een sociaal veilige werksetting.

Anke Visser, auteur van 'Het Zakboek voor vertrouwenspersonen onderwijs’, leidt sinds 1989 interne en externe vertrouwenspersonen op in PO, VO, MBO. www.ankemvisserschoolveiligheid.nl