Hoewel de NS het wellicht een briljante oplossing vindt om zich van deze lastpak te bevrijden, lijkt mij dit helemaal geen goede zet. Als een organisatie een klokkenluider niet beschermt maar ontslaat, dan rest hem niets anders meer dan het benaderen van de media. En zo geschiedde: Luc benaderde de NRC. Ik zie het terugkerend gebeuren. Ik realiseer me dat ook het NRC met haar gedegen journalistieke onderzoek nog altijd maar een beperkt beeld van de werkelijkheid weergeeft. Maar toch! Had de NS niet veel beter de grote zorgen en meldingen van haar medewerker serieus kunnen nemen in plaats van de boodschapper de kop af te hakken? De vraag stellen is hem beantwoorden.

Hoe vaak moet deze geschiedenis zich nog herhalen, willen organisaties hiervan leren?

De melding en het onderzoek

De melding van Luc de Rond gaat over nodeloos uitvallende treinen en vertragingen door vastzittende remmen, treindeuren die spontaan open en dicht gingen, over de inklembeveiliging die niet werkte, waardoor er reizigers vast kwamen te zitten tussen de deuren. Het ging al jarenlang zo zonder dat iemand zich af leek te vragen of de technische problemen verband met elkaar hielden. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) heeft het onderzocht.

Het ILT signaleerde dat er “geen acute risico’s voor de spoorveiligheid” waren, wel waren er “kwetsbaarheden” en sprak de inspectie van “noodzakelijke verbeteringen” en oordeelde het dat de NS “urgent” zijn interne veiligheidssysteem moet herzien.
Wat zou het mooi zijn als de NS kon zeggen “dankjewel klokkenluider, we gaan hier mee aan de slag.” Helaas voor Luc wordt het voor hem ontslag.

Een melding is een bom

Natuurlijk schrik je als organisatie wanneer een uiterst kundig medewerker de vinger op de zere plek legt. Een melding wordt gezien als een bom die kan ontploffen. Vaak zien we dan dat de melder onschadelijk wordt gemaakt, in plaats van dat men gedegen onderzoek doet naar hoe de organisatie van de melding kan leren, door deze te onderzoeken en vervolgens adequate maatregelen te treffen. Het is een vrij natuurlijke reactie van leidinggevenden om in een overlevingsmodus te schieten: te gaan vechten of vluchten. Maar zo’n reactie helpt je niet echt verder. Integendeel, het keert zich als een boemerang tegen je. Ik zie hier parallellen met de situatie van Arthur Gottlieb bij de NZA.

Aanval op eigen leiderschap

Leidinggevenden geven vaak aan dat zij het recht hebben om geïnformeerd te worden over risico’s en misstanden in de organisatie. Wanneer er dan echter een melding komt, dan roept deze in de meeste gevallen eerder weerstand dan waardering op.

Dat is zeker invoelbaar. Leidinggevenden in een organisatie willen graag excelleren en een onbevlekt blazoen hebben.

Een melding lijkt een aanval op de organisatie en de uitvoering van het werk en tevens een aanval op de integriteit en het eigen leiderschap. Het legt mogelijk (eigen) fouten bloot. De organisatie kan in gebreke worden gesteld. Het raakt de positie van leidinggevenden: het is immers hun verantwoordelijkheid en soms ook het gevolg van hun besluiten over productie en controle.

In hun handelen laten leidinggevenden zich dan vaak leiden door de zorg voor gezichtsverlies, de eigen carrière, aansprakelijkheid en schadeclaims. Het bagatelliseren van de feiten en bestrijden van de melder, lijken de beste opties.

Wat kunnen organisaties van deze klassiekers leren?

Serieus onderzoek doen en de problemen oppakken is een hels karwei maar het levert doorgaans meer op dan het eigen straatje schoonvegen. Dit lijkt wederom zo’n klassieker. Het speelt nu bij de NS. Het zou in elke organisatie kunnen spelen. Wat zou een Luc de Rond of een Arthur Gotlieb in onze organisatie kunnen constateren? Hoe zou je met zo’n melding willen omgaan? Ontslaan wij ook de klokkenluider? Dat zijn als vertrouwenspersoon wellicht mooie vragen om aan de eigen directie te stellen.

Hartelijke groet,
Marcel van Oss

Directeur/ trainer
VAN OSS & PARTNERS | OPLEIDING VERTROUWENSPERSOON
www.opleidingvertrouwenspersoon.nl
Stuur eventuele reactie naar Marcel van Oss: info@trainingvanoss.nl