Wat is het doel waarvoor het Huis voor Klokkenluiders is opgericht?
Het Huis voor Klokkenluiders is opgericht met als doel om een veilige en onafhankelijke plek te bieden waar klokkenluiders misstanden kunnen melden. Het Huis heeft als taak om klokkenluiders te ondersteunen en beschermen tegen eventuele represailles, zoals ontslag of pesterijen op het werk. Daarnaast is het opgericht om onderzoek naar misstanden te doen, zodat er actie kan worden ondernomen deze misstanden te beëindigen en te voorkomen. Het Huis fungeert als een onafhankelijke instantie die klokkenluiders kan adviseren en begeleiden bij het melden van misstanden. Het belang van klokkenluiders kan niet worden onderschat. Zij signaleren vaak als eerste wanneer er iets niet goed gaat binnen een organisatie. Door dit aan te kaarten, kunnen ernstige misstanden worden voorkomen of opgelost. Maar door dit te doen, lopen klokkenluiders helaas grote risico's om door hun werkgever te worden geïntimideerd of gestraft. Waar anderen hun verantwoordelijkheid laten liggen is het Huis voor Klokkenluiders opgericht om klokkenluiders  te ondersteunen en waar mogelijk te beschermen en misstanden te onderzoeken.

De vraag is echter of zowel het onderzoek naar de misstand als die ondersteuning en bescherming aan de klokkenluider tien  jaar na de dood van Arthur Gotlieb toereikend geleverd wordt?

Ik lees in Follow the Money het verhaal van de intensivist Ben Speelberg van het Sint Annaziekenhuis, die als klokkenluider wordt ontslagen en ik lees het bejegeningsonderzoeksrapport van het Huis. 
Ik lees de afwijzing van het Huis van verzoek tot onderzoek en de reactie op brief Huis van klokkenluider Ben Speelberg.
Ik sprak Ben en zijn vrouw Ans op 3 mei 2023 en kan nu niet anders dan zelf een klok luiden over het Huis.

Waardevol werk en…..
Ik zie dat het Huis uiterst belangrijk en waardevol werk verricht en dat vele melders en vertrouwenspersonen al hun weg vonden naar de Afdeling Advies van het Huis en daar geweldig geholpen zijn. Ook ik zelf kan altijd met mijn vragen bij het Huis terecht. Het Huis heeft ons ook een rijkdom aan praktische en waardevolle documenten aangeleverd. Chapeau! Veel dank daarvoor.
Tegelijkertijd hoor en lees ik dat er nog weinig is veranderd voor de klokkenluider die klem zit en wordt vermorzeld door zijn organisatie. Duidelijk is dat de positie van klokkenluiders vaak eenzaam blijft, ondanks de oprichting van het Huis, en ondanks de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders. Wie ondersteunt de klokkenluider als hij geen gehoor vindt,  ontslag krijgt en met de rug tegen de muur staat?

Verzoek om feitenonderzoek
In het bejegeningsrapport wordt Ben Speelberg in zijn gelijk gesteld dat hij nadelige gevolgen heeft ondervonden van zijn melding. Het Huis stelt daarvoor eerst vast dat Ben Speelberg inderdaad terecht een melding van een vermoede misstand had gedaan: “Op basis hiervan concludeert het Huis dat u redelijke gronden had voor uw vermoeden dat de kwaliteit van de zorg en daarmee de patiëntveiligheid mogelijk in het geding was.”
Ben verzocht tevens een paar keer om een onderzoek naar de misstand. Ben vond dat de IGJ (inspectie) de melding niet naar behoren had onderzocht. De IGJ was namelijk alleen op de berichten van het ziekenhuis afgegaan dat de melding goed was onderzocht door het ziekenhuis. Dat klopte niet volgens de klokkenluider. De IGJ had in zijn onderzoek juist zijn concrete melding op een zijspoor gezet en alleen procedureel onderzoek gedaan. Ondanks het gedegen onderbouwde verzoek van de klokkenluider oordeelt het Huis dat het niet nodig is om een onderzoek naar de misstand te doen. Ben Speelberg las in de afwijzing van het Huis, dat het Huis vindt dat het maatschappelijk belang bij het doen van onderzoek naar de feiten “kennelijk onvoldoende is”. Het Huis gaf hiervoor als reden: “dat het Huis geen aanwijzingen heeft om te twijfelen aan de uitvoering en de kwaliteit van de uitgevoerde onderzoeken naar de drie calamiteiten (door het ziekenhuis) en dat er voldoende verbetermaatregelen zijn genomen”. En dat het ziekenhuis ook verder zelf al voldoende onderzoek had laten uitvoeren.

Hier raak ik in de war. Het Huis is toch juist opgericht voor melders die gegronde redenen hebben om te twijfelen aan het onderzoek. De Wet bescherming klokkenluiders geeft juist aan dat klokkenluiders dan terecht kunnen bij de inspectie en vervolgens bij de afdeling Onderzoek van het Huis. Wat is de reden dat het Huis zich hier ineens verschuilt achter de inspectie die slechts een procedureel onderzoek heeft gedaan. Waarom kiest het Huis ervoor zelf geen onderzoek naar de misstand te doen, ondanks dat de wetgeving in het belang van de klokkenluider juist in eigen feitenonderzoek door het Huis voorziet?

Wat maakt de afwijzing onbegrijpelijk?
Als je het verhaal in Follow The Money en de doorwrochte reactie van Ben Speelberg op de afwijzing leest, dan is de afwijzing onbegrijpelijk. Alleen de interne calamiteiten commissie van het Sint Anna ziekenhuis heeft een inhoudelijk onderzoek gedaan en heeft het vermoeden van de misstand van Ben en zijn ex-collega bevestigd. De andere onderzoekers deden geen inhoudelijk onderzoek naar de misstand. Als het Huis alle documenten heeft ingezien, welke redenen zijn er dan voor het Huis om geen onderzoek naar de misstand te doen? Daar is alles voor te zeggen als de wens van de klokkenluider onredelijk is, of de misstand een bagatel, maar dat is niet het geval. Er is hier sprake van een redelijk vermoeden van een misstand met maatschappelijk belang. Dat is het criterium dat de wet hanteert. En dan schiet het Huis naar mijn mening voorbij aan het doel waarvoor het is opgericht, namelijk het doen van onderzoek naar een misstand en de ondersteuning en de bescherming van de klokkenluider.

Wat is er veranderd tussen 2019 en nu?
Ik schreef in augustus 2019 een column over de klokkenluider ‘de Hollangjer'.
In 2019 werd de ondersteuning van de melder door de adviseur van de afdeling Advies gedwongen stilgelegd door de voorzitter omdat deze niet langer in lijn was met de afdeling Onderzoek. Deze adviseur heeft het Huis moeten verlaten. Is dat nog altijd de werkwijze?
Hoe is de ondersteuning nu van de klokkenluider wiens verzoek tot onderzoek wordt afgewezen? Naar aanleiding van mijn column van 2019 kreeg ik de uitleg van de woordvoerder van het Huis, dat een adviseur nooit de belangenbehartiger van de klokkenluider mag worden.
In mijn ogen is de rol van de adviseur om te adviseren, empathisch te luisteren en te duiden. Daarnaast is het de taak van de adviseur om de doelen in kaart te brengen en te ondersteunen, en om wegwijs te maken in de (complexe) geldende juridische regels en wetgeving. Ook moet de adviseur informatie geven over wat wel en niet mogelijk is, helpen bij het maken van eigen passende keuzes vanuit verschillende keuzemogelijkheden en bij het opstellen van een melding of bezwaar.
De grens ligt waar de adviseur het over gaat nemen van de melder en namens de melder spreekt, schrijft en optreedt. Pas dan gaat de adviseur in de rol van belangenbehartiger. Het Huis deelde toentertijd mijn visie over de rol van adviseur niet. Hoe is dat nu?
Mijn tweede vraag was toentertijd uiteraard : als het Huis de belangen van de klokkenluider niet mag behartigen, wie dan WEL? Er zou een fonds voor ondersteuning en juridische bijstand van de klokkenluider worden opgericht. Dat sprak me aan. Alleen het fonds is er vier jaar later nog altijd niet. Wie staat er in tussentijd naast de klokkenluider? Neemt het Huis de last van diens schouder? Nee, de klokkenluider staat er wederom alleen voor, op het moment dat hij een afwijzing tot onderzoek door het Huis op redelijke gronden betwist. De leemte blijft!

Waarom doet de afdeling onderzoek nauwelijks onderzoeken?
Het Huis doet geen onderzoek naar de misstand in deze zaak. Wie ben ik om hierover te oordelen? Ook twee hoogleraren en enkele juristen zijn in de mening toegedaan dat onderzoek hier op zijn plaats is. Is het vermoeden van misstand dan waar? Nee, dat kun je niet op voorhand vaststellen. Is er voldoende reden om onderzoek te doen? Jazeker!
De afdeling onderzoek van het Huis heeft in zeven jaar tijd twee onderzoeken naar misstanden gedaan (en 10 bejegeningsonderzoeken, waarin overigens ook naar de feiten wordt gekeken). Wat is de reden dat er zo weinig mistanden worden onderzocht? Is het doen van onderzoek in de gegeven condities waaronder het Huis moet werken ondoenlijk? Laten we het dan daar over hebben.

Laat er geen misverstand over bestaan. Ik ben blij met het Huis. Ik ben blij met het Kenniscentrum. Ik ben blij met de afdeling Advies. De wetgever voorziet echter niet voor niets ook in een afdeling Onderzoek. Dan is het ook zaak dat er misstanden worden onderzocht.

Ik heb het Huis vooraf de inleiding van de nieuwsbrief en mijn column gestuurd om hen in de gelegenheid te stellen om te reageren of te rectificeren. Doorklik naar de integrale reactie van het Huis.

Telefoongesprek met bestuurder van het Huis
Daarnaast had ik een telefoongesprek met de bestuurder Onderzoek van het Huis Martine Bouman. Dit is een korte weergave van de essentie van haar visie:
De klokkenluider heeft geen automatisch recht op onderzoek van een misstand door het huis, ook al gaat het om een misstand met een maatschappelijk belang, wat voldoet aan de voorwaarden die de wet stelt. De afdeling onderzoek zal altijd een eigen afweging maken/ onderzoek doen voor/naar welke zaken zij haar mogelijkheid tot onderzoek naar een misstand doen inzet. Zij kijkt dan onder andere naar zaken als de toegevoegde waarde van een onderzoek,  tijdsinvestering, haalbaarheid en wat er al is gedaan door werkgevers of autoriteiten met specialistische kennis en of dat voldoende is geweest?
De Wet bescherming Klokkenluiders geeft de afdeling Onderzoek tot taak om een misstand te onderzoeken, tenzij bepaalde omstandigheden (zoals hiervoor genoemd) zich voordoen.

Ik zie als effect van deze werkwijze met extra toetsingscriteria, dat de klokkenluider en zijn adviseur een afwijzing tot onderzoek niet begrijpen en daarom niet kunnen accepteren.
De klokkenluider moet nu zelfs strijd leveren tegen het Huis. De adviseur mag de klokkenluider niet langer ondersteunen. Het fonds voor ondersteuning bestaat nog niet. De klokkenluider staat er wederom alleen voor.
Een klokkenluider heeft geen rust voordat er recht is gedaan aan zijn melding Hij heeft er immers ‘zijn leven voor gegeven’.

Oproep aan het Huis
Ik doe een oproep aan het Huis om in beweging te komen en als Huis met elkaar in gesprek te gaan over hoe het onafhankelijk functioneren van beide afdelingen nog meer in dienst kan komen te staan van het doel waarvoor het huis is opgericht.

Laten we gezamenlijk het Huis in de kracht zetten een omslag te maken en klokkenluiders maximaal te ondersteunen. Laat deze nieuwsbrief en het gesprek hierover, waarde leveren aan alle klokkenluiders en ook aan de vertrouwenspersonen en adviseurs die hen ondersteunen en aan het Huis zelf.
We laten de klokkenluider niet in de steek!

Wil je reageren mail me dan: info@trainingvanoss.nl

Hartelijke groet,
Marcel van Oss

Directeur/ trainer
VAN OSS & PARTNERS | OPLEIDING VERTROUWENSPERSOON