'Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan. De zoekgemaakte verantwoordelijkheid'
2 februari 2024Grensoverschrijdend gedrag speelt breed bij de landelijke publieke omroep. Signalen hierover zijn niet voldoende professioneel en doortastend opgepakt door de omroepen en de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Dat blijkt uit het onderzoek naar de werkcultuur bij de publieke omroep door de Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen.
Het rapport van de commissie is gisteren gepresenteerd en heeft als titel 'Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan. De zoekgemaakte verantwoordelijkheid'. De commissie stond onder leiding van oud-minister Martin van Rijn.
In een vragenlijst gaven drie op de vier respondenten aan dat ze in de periode van mei 2022 tot mei 2023 te maken hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag, "als doelwit of getuige". Dat komt neer op 1484 medewerkers.
In totaal reageerden 1996 mensen op een oproep om een vragenlijst in te vullen over hun werkervaringen in die periode. Daarnaast vulden nog eens 570 respondenten de vragenlijst in over de periode vóór mei 2022.
'Uitkomst is relevant'
De respondenten vormen volgens de commissie een brede afspiegeling van alle medewerkers bij de publieke omroep. Het is volgens de commissie mogelijk dat niet alle medewerkers te maken hebben met negatieve ervaringen, maar het gaat wel "om een groot aantal medewerkers". Die uitkomst is volgens de commissie dus relevant.
"Als drie van de vier respondenten aangeven daarmee te maken hebben gehad, dan is er écht wel wat aan de hand. Dus dat verdient serieuze aandacht", zei commissievoorzitter Van Rijn bij de presentatie.
Voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag die uit het rapport naar voren komen zijn roddelen, belachelijk maken, het schenden van vertrouwelijkheid, verbaal geweld, verbale intimidatie van vrouwelijke collega's en discriminatie op basis van geslacht, leeftijd, etniciteit of huidskleur.
De commissie zegt geschrokken te zijn van de ernst van de gedragingen en het aantal mensen dat daarmee in aanraking is gekomen. In het rapport worden concrete voorbeelden gegeven van grensoverschrijdend gedrag:
De directies bij de omroepen waren volgens de commissie op de hoogte van de werkgerelateerde risico's en vanaf de werkvloer en vanuit P&O-afdelingen kwamen "indringende signalen".
Maar die werden niet goed opgepakt, schrijft de commissie. "Op alle niveaus is te veel weggekeken door leidinggevenden, organisatieprofessionals, toezichthouders bij de omroepen en de NPO." Een belangrijke aanbeveling in het rapport is dan ook om leiderschapscompetenties te ontwikkelen en de P&O-afdelingen te versterken.
"Bij een gezonde cultuur hoort de openheid van je durven uitspreken, en daarover geen angst hebben", zei Van Rijn bij de presentatie. "Gezonde organisaties kenmerken zich niet door de afwezigheid van conflicten, maar in de wijze waarop wordt geacteerd wanneer zo'n conflictsituatie dreigt of optreedt. Dat is te weinig gebeurd."
NOS
De commissie concludeert op basis van de gegeven antwoorden in de vragenlijst dat er bij NOS Sport en NOS Nieuws vaker sprake is van grensoverschrijdend gedrag dan bij de rest van de publieke omroep. Ook worden er bij de NOS vaker negatieve ervaringen op de werkvloer gemeld, waaronder een minder goede relatie met leidinggevenden.
Bij NOS Sport zegt 85 procent van de ondervraagden doelwit of getuige te zijn geweest van vormen van pesten, intimidatie, seksisme en discriminatie. Bij NOS Nieuws is dit 84 procent. Veel medewerkers van NOS Sport die hebben gereageerd hebben vormen van seksuele intimidatie meegemaakt of gezien. Vrouwen werden hier gezien als "loslopend wild" en voelden zich een "prooi", valt te lezen in het rapport.
De NOS zegt de bevindingen van de commissie te herkennen. "De NOS wil een veilige en sociale werkgever zijn, maar daar zijn we onvoldoende in geslaagd. Dat is pijnlijk. We moeten hierover intern verder in gesprek."
Andere bevindingen uit het onderzoeksrapport
In het ruim 200 pagina's-tellende rapport van de onderzoekscommissie komen ook de volgende punten over de cultuur bij de publieke omroep naar voren:
- Grensoverschrijdend gedrag heeft grote en langdurige gevolgen voor het fysieke en mentale welzijn van medewerkers.
- 90 procent van de circa 200 medewerkers die door de commissie werden gesproken ziet falend leiderschap als belangrijkste oorzaak van grensoverschrijdend gedrag.
- Beperkte kennis over het gedrag en de cultuur op de werkvloer maakt dat er gereageerd wordt op incidenten zonder dat daarin de patronen worden herkend en doorbroken worden.
Aanleiding voor het onderzoek
Aanleiding voor het onderzoek naar de werkomstandigheden bij de NPO was berichtgeving in de Volkskrant over misstanden bij het BNNVARA-programma De Wereld Draait Door. De krant sprak daarvoor met tientallen oud-medewerkers. Zij spraken van een angstcultuur en extreme woede-uitbarstingen van presentator Matthijs van Nieuwkerk en enkele eindredacteuren.
Ook bij NOS Sport was sprake van een onveilige werkcultuur, bleek een aantal maanden later uit een nieuwe publicatie van de Volkskrant. In meldingen van werknemers en oud-medewerkers ging het met name over vrouwonvriendelijk gedrag, van onder meer presentatoren. Uiteindelijk werd bij de hele NOS de werkcultuur onder de loep genomen. Het rapport daarover verscheen afgelopen november.
De commissie-Van Rijn heeft voor het onderzoek niet gekeken naar de werkcultuur bij commerciële omroepen, zoals RTL en SBS.
